کد مطلب:188742 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:150
تفاوت خط مشی ائمه در امور سیاسی
وجود تفاوت در خط مشی سیاسی امامان (ع)، واقعیتی است كه در روایات نیز بدان اشاره شده و مورد قبول قرار گرفته است.
شخصی به نام حمران نزد امام باقر (ع) آمده، می گوید:
درباره ی عملكرد سیاسی علی بن ابی طالب و حسن بن علی (ع) و حسین بن علی (ع) و خروج و قیام آنان و مشكلاتی كه در این مسیر تحمل كردند و تا مرز شهادت و كشته شدن پیش رفتند، نظر شما چیست؟
امام باقر (ع) در پاسخ وی فرمود: ای حمران! خداوند از قبل برنامه ی آنان را طرح ریزی كرده و به موقع، آن را عملی ساخت.
پیامبر (ص) از طریق وحی، نسبت به برنامه ی الهی آگاه شده بود و اطلاعات
[ صفحه 135]
خویش را در اختیار علی (ع) و حسن و حسین (ع) قرار داد. آنان نیز طبق وظیفه ی خویش و بر اساس رهنمود الهی، عمل نمودند.
هر كس از خاندان ما - اهل بیت - شیوه ی سكوت و بردباری در پیش گرفت و به نبرد خونین علیه طاغوت ها نپرداخت، سكوت او نیز بر اساس علم و انجام وظیفه صورت گرفته است. [1] .
در تجزیه و تحلیل این روایت، نخست باید دید كه منظور حمران از این سؤال چه بوده است. آیا او صرفا درصدد شناخت فلسفه ی قیام ائمه بوده، یا نسبت به نهضت ائمه با توجه به این كه این نهضت ها در ظاهر به پیروزی منتهی نشده، مشكلی داشته است، یا این كه اصولا طرفدار نظریه ی قیام بوده و با طرح این سؤال می خواسته است شیوه ی سیاسی امام باقر (ع) را زیر سؤال ببرد، یا از علت آن آگاه شود؟ هر یك از این احتمال ها كه درست باشد، به هر حال پاسخ امام راهگشاست و می تواند قانع كننده باشد، و آن این است كه: امامان (ع) هیچ یك به اراده ی شخصی خود و بدون ملاك، تصمیم به قیام یا سكوت نگرفته اند. اگر علی (ع) در آغاز سكوت می كند، سپس به تشكیل حكومت می پردازد و با معاویه به نبرد بر می خیزد، اگر حسن بن علی (ع) نهضتش علیه معاویه به صلح می انجامد، اگر قیام حسین بن علی (ع) به شهادتی عظیم و بی سابقه منتهی می گردد و اگر امام سجاد (ع) به قیام علنی علیه طاغوت نمی پردازد، همه و همه به رهنمود خدا و پیامبر (ص) بوده و خود تصمیم نگرفته اند، و در نتیجه نه قیام آنان قابل خدشه است و نه سكوتشان.
در این حدیث، اصل وجود تفاوت در خط مشی سیاسی ائمه پذیرفته شده، اما علت این تفاوت، به مشیت و رهنمود خدا منتسب گشته؛ یعنی قیام ائمه به فرمان خدا و سكوتشان نیز به فرمان او بوده است، ولی این بیان نفی نمی كند كه شرایط
[ صفحه 136]
زمان و مقتضیات هر دوره، مستلزم اتخاذ خط مشی جدیدی بوده است؛ زیرا پاسخ اصولا به تناسب فهم و نیاز به كسی كه سؤال را مطرح كرده، داده شده و با این حال پاسخی مطابق واقع می باشد، هر چند برخی زوایای آن به فهم مخاطب وانهاده شده است، و آن این كه امر و نهی الهی بر اساس مصالح واقعی و مطابق حكمت می باشد، پس آگاهی و كاردانی حكم می كند كه با تغییر شرایط و مناسبات اجتماعی - سیاسی، خط مشی رهبران نیز متناسب با آن تغییر كند.
شخصی به نام حمران نزد امام باقر (ع) آمده، می گوید:
درباره ی عملكرد سیاسی علی بن ابی طالب و حسن بن علی (ع) و حسین بن علی (ع) و خروج و قیام آنان و مشكلاتی كه در این مسیر تحمل كردند و تا مرز شهادت و كشته شدن پیش رفتند، نظر شما چیست؟
امام باقر (ع) در پاسخ وی فرمود: ای حمران! خداوند از قبل برنامه ی آنان را طرح ریزی كرده و به موقع، آن را عملی ساخت.
پیامبر (ص) از طریق وحی، نسبت به برنامه ی الهی آگاه شده بود و اطلاعات
[ صفحه 135]
خویش را در اختیار علی (ع) و حسن و حسین (ع) قرار داد. آنان نیز طبق وظیفه ی خویش و بر اساس رهنمود الهی، عمل نمودند.
هر كس از خاندان ما - اهل بیت - شیوه ی سكوت و بردباری در پیش گرفت و به نبرد خونین علیه طاغوت ها نپرداخت، سكوت او نیز بر اساس علم و انجام وظیفه صورت گرفته است. [1] .
در تجزیه و تحلیل این روایت، نخست باید دید كه منظور حمران از این سؤال چه بوده است. آیا او صرفا درصدد شناخت فلسفه ی قیام ائمه بوده، یا نسبت به نهضت ائمه با توجه به این كه این نهضت ها در ظاهر به پیروزی منتهی نشده، مشكلی داشته است، یا این كه اصولا طرفدار نظریه ی قیام بوده و با طرح این سؤال می خواسته است شیوه ی سیاسی امام باقر (ع) را زیر سؤال ببرد، یا از علت آن آگاه شود؟ هر یك از این احتمال ها كه درست باشد، به هر حال پاسخ امام راهگشاست و می تواند قانع كننده باشد، و آن این است كه: امامان (ع) هیچ یك به اراده ی شخصی خود و بدون ملاك، تصمیم به قیام یا سكوت نگرفته اند. اگر علی (ع) در آغاز سكوت می كند، سپس به تشكیل حكومت می پردازد و با معاویه به نبرد بر می خیزد، اگر حسن بن علی (ع) نهضتش علیه معاویه به صلح می انجامد، اگر قیام حسین بن علی (ع) به شهادتی عظیم و بی سابقه منتهی می گردد و اگر امام سجاد (ع) به قیام علنی علیه طاغوت نمی پردازد، همه و همه به رهنمود خدا و پیامبر (ص) بوده و خود تصمیم نگرفته اند، و در نتیجه نه قیام آنان قابل خدشه است و نه سكوتشان.
در این حدیث، اصل وجود تفاوت در خط مشی سیاسی ائمه پذیرفته شده، اما علت این تفاوت، به مشیت و رهنمود خدا منتسب گشته؛ یعنی قیام ائمه به فرمان خدا و سكوتشان نیز به فرمان او بوده است، ولی این بیان نفی نمی كند كه شرایط
[ صفحه 136]
زمان و مقتضیات هر دوره، مستلزم اتخاذ خط مشی جدیدی بوده است؛ زیرا پاسخ اصولا به تناسب فهم و نیاز به كسی كه سؤال را مطرح كرده، داده شده و با این حال پاسخی مطابق واقع می باشد، هر چند برخی زوایای آن به فهم مخاطب وانهاده شده است، و آن این كه امر و نهی الهی بر اساس مصالح واقعی و مطابق حكمت می باشد، پس آگاهی و كاردانی حكم می كند كه با تغییر شرایط و مناسبات اجتماعی - سیاسی، خط مشی رهبران نیز متناسب با آن تغییر كند.
[1] عن أبي جعفر (ع) قال: قال له حمران: جعلت فداك ارأيت ما كان من أمر علي و الحسن والحسين (ع) و خروجهم و قيامهم بدين الله عزوجل و ما اصيبوا من قتل الطواغيت اياهم والظفر بهم حتي قتلوا و غلبوا؟ فقال ابوجعفر (ع) يا حمران! ان الله تبارك و تعالي (قد) كان قدر ذلك عليهم و قضاه و امضاه و حتمه ثم اجراه فبتقدم علم ذلك اليهم من رسول الله (ص) قام علي و الحسن و الحسين و بعلم صمت من صمت منا. اصول كافي 2 / 30.